Lehen bost saioak egin ditugu eta primerakoak izan dira. Seigarren saioaren atarian gaude honezkero. 2023ko ilbeltzean abiatu genuen proiektuak ikasturte amaiera aurrean du eta, beraz, ikasturteko azken saioa izango da ekainaren 9an izango duguna.
Saioa berezia izango da. Orain arte ez bezala, musikatua izango da ekainekoa. Kantuan ariko dira Adrian Arruti Bernadet irundarra, Izarne Zelaia Arratibel donostiarra eta Manu Goiogana Bengoetxea irundarra. Haiekin batera musikan arituko dira Iban Clemente Martin, baxuarekin, Iker [Xufi] Eizagirre Zufiaurre, gitarrarekin, Beñat Elosegi Ortiz de Zarate, mandolinarekin, Rafa Rodrigo Perurena, gitarrarekin eta Maddi Sanz Sanchez, harparekin. Bertso-saioa 19:30ean hasiko da.
Gogoan izan Muarak afaltzeko aukera bikaina eskaintzen duela.
1) Erreferente bat izateak egiten digu mesede: Pitagoras, Gauss, Euler, … badira gizonen hamaika lege. Emakumeek ez zuten arren merezi beste botere, erreferente asko badaude matematiketan ere.
2) Hipatiak zer ekarri ote zuen Alexandriara? Aurrerapauso asko aljebra eta astronomiara. Irakaskuntzan ere zabaldu zuen bere lan ilara, ezagutzen den lehen emakume matematikaria da.
3) Agnesik egin zuen lotura, gaztea zela artean, aljebra eta ekuazio diferentzialen artean; noski, kalkulu dibulgazio lanak egin bitartean. Behar du toki diferentzial bat gaur egungo jendartean.
4) Kovaleskaiak egindakoez ote gara jakitunak? Cauchy-ren lan bat hobetu zuen Sofiaren erantzunak, definituta utzi zituen Saturnoren eraztunak. Biak, izenak eta lorpenak, izan bitez ezagunak!
5) Emmy Noetherren lana aljebra abstraktuan aitzindari; Teorema bat badu berea zabaldua munduari. Emakumea zenez igaro arren zailtasun ugari, pasio handiz bizitza eman zion matematikari.
6) Katherine Johnson famatu zuen bere NASAko karrerak orbitetako mekaniketan zenez erreferente bat. Ilargirako ibilbidea kalkulatu zuen berak; ea gai garen aireratzeko orain bere ibilerak.
7) Ikertu eta zabaldu ditu ipini arte ulergai geometria, topologia eta beste hamaika gai. Marta Machoren bizitza bera dagoenez zientziaz blai, matematika bultzatuz dabil, berdintasuna ere bai.
8) Mary Somerville zein Sophie Germain, Mirzakhani ere berdin, matematika landu zutenak hori baitzuten atsegin. Etiketetaz ahaztu eta ilusioa jaregin: lehen baziren, orain badira, … zuk zer nahi zenuke egin?
1 Konektatuta bizitzearen joera da emendatu: nor ez da bizi konektatuta nahiz eta ez gomendatu? Datuak eman bezala jaso, eta ezin zerrendatu, datuak hara-honaka baina norentzat eta zein datu? Big Brother zena orain Big Data gisa dute izendatu Pantailak jarri ditugu bistan eta begiak bendatu.(BIS)
2 Norbanakooi sinetsarazi dizkiguten arauetan harrapatuta gaude haririk gabeko amaraunetan. Konexioak zintzilikatzen gaitu soldaten tauletan; zer dela eta biharko utzi egin ahal bada gaur bertan? Halabeharrez bermatzen gara urrutiko intxaurretan bertso sorta hau jada iragan dugun ez-garai hauetan.(BIS)
3 Harreman sare toxikoenen menpekoa den jendarte honetan bizi behar izan dugu, berez gara bere parte; etengabeko esposizio, ez huts eta ez hutsarte, ez norberaren mundu intimo, ez arnaserako tarte. Ez zaigu beste ezer axola onarpen hitzez aparte gutaz kezkatzen ez diren haiek kezkatzen gaituzten arte.(BIS)
4 Bidaiatzea betebehar da, erakustea helburu; berdin dastatu dugun izozki, irentsitako liburu. Gure bizitza “Historietan” zatikatzen dihardugu inork eskaini diezazkigun hiru segundo inguru. Erakusleiho nartzisistenak perfil bihurtzen ditugu eta ondoren gure perfila garela sinesten dugu. (BIS)
5 Menpekotasun maila handituz doa esponentzialki, gailu berri bat datorrenero zain gauzka eskuzabalki. Ordulariak bihurtu dira eskuburdinen estalki, gure gorputzen kontrol osoa eman zaie literalki. Susmoa daukat gure gorputza aditu ordez normalki ez ote dugun egingo laster loa ere digitalki.(BIS)
6 Hasieretan gure datuen hau guztia josteta zen, eskerrak hasi garen pixkana auziaz gogoetatzen! Ari baikara pribatutasun guztia hipotekatzen, oharkabean hirugarrenen nahietara moldekatzen. Jarraitu ordez naturala den zerbait datuz kolpekatzen, saia gaitezen jaso ditugun bizitzekin konektatzen. (BIS)
Lehen hiru saioak egin ditugu eta primerakoak izan dira. Laugarren saioaren atarian gaude honezkero. Apirilaren 7an izango da. Bertan ariko da kantuan Txingudiko Bertso-Eskoletako Manu GoioganaBengoetxea irundarra. Harekin batera Odei Lopez Larrauri legorretarra eta German Urteaga Garmendia beasaindarra izango ditugu. Bertso-saioa 19:30ean hasiko da.
Gogoan izan Muarak afaltzeko aukera bikaina eskaintzen duela.
1) Orri zuri gaur zuri bertsoak hitz neurtuen orekan. Formetan zaren laukizuzena bezain zuri koloretan; zeinen txikia zinen umetan koloreekin olgetan eta zein handi guztia muga dudan momentu honetan
2) Geroxeago piko-pikoak hegazkinekin batera: hortik ebaki, handik tolestu, egunaren arabera. Lehenengoetan beti zabaltzen genuen kolore bera ta bigarrenek egiten zuten aurrera baino atzera.
3) Iskin batean oin zerrenda bat eta txarrenak baztertu, idazten zuzen hasiagatik ohartzerako okertu… Lehen bertsoak orri zuritan uzten genituen gertu, ordutik nahiko horitu zara, baina ez gara aspertu.
4) Nola ahaztu lehendabiziko gutunak eta aitortzak txiskeroaren gar puntarekin ilunduta ertz zorrotzak. Zuk zure baitan sarri eraman dituzu arkatzen hotsak, nik aurrez aurre isildutako sentipenak eta lotsak.
5) Gero iritsi ginen, itxuraz, azterketak pasatzera: galdera goian eta orri, zu, krudelki zuri antzera. Orduan pasa bide nintzen zu nigandik urrun jartzera, sortzeko gogoz hartu beharrean ikaratuta hartzera.
6) Orain eskutan beharrean zaude sarean partekatuta, arkatzen punta zorroztu ordez teklatua sakatuta. Orri zuri gaur zauzkate kasik erabat debekatuta zeinen tristea zu ikustea pantaila bilakatuta.
7) Ikasturtea hastean dena da neurrizko_eta zentzudun, baina bidea sortu behar da hitzez hitz, egunez egun. Etapa oro nola_orri zuri bat bezalakoa dugun ea kurtsoa amaitzerako nola betetzen zaitugun.
1) Bi euskaldunen semea naiz ni ni ere euskaldun, nahiko nukeena aldiro nire lehen hizkuntzan jardun. Traba ugari daudela nahiz eta dugun ezagun bada garaia gure motxila arindu dezagun.
2) Erabileraz egin ondoren aski analisi salbatzaile on gisa mugitu ginen bizi-bizi; egin ginen Belarriprest, egin ginen Ahobizi: ardurak beti norbanakoon gainera lehenbizi.
3) Euskara ito egin daiteke, ez da agortuko, erabilerak, beraz, kalterik ez digu sortuko. Nahiz eta denok Hitzekin beharra dugun aitortuko ogia euskaraz erosiz soilik ez da deus lortuko.
4) Erakundeek jarraitzen dute egiten entzungor hartu beharrean behar diren beste neurri eraginkor. Arduradunen postuek nola ardura duten zor ni adibide batzuk bertsotan salatzera nator.
5) Diru-laguntzak dira hedabide askoren sostengu baina Lakuan erdarazkoak dira nabarmendu. Hor erabaki behar da, nori eman, nori kendu, … letrez ulertu nahi ez duenak zifrez ulertzen du.
6) Zifrekin segiz, Laudion hara nolako ranking-a, elebakarrek hizkuntza zailak sailkatuz egina. Ikasten egingo zuen sekulako ahalegina toga daraman hark arrazoiak bilatzen adina.
7) Ez dago jarri beharrik, ordea, kanpora begira Irunen ere udaltzainekin zenbat tirabira! Behingoz lortzean lege bat eskubideen neurrira epaitegiak tentakuluak bilakatzen dira.
8) Nonbait ez da hain derrigorrezko Irunen euskara, erabilera baxua baita dioten erara; etengabe doa behera hamarkadaz hamarkada eta Udala horren konplize nabarmenena da.
9) Nik segiko dut ogia beti euskaraz erosten, euskararekin eta euskaraz pizten eta pozten, baina noiz arte ariko gara petatxuak josten arduradunek ez dutelako besterik adosten? baina noiz arte ariko gara petatxuak josten, erabakiak hartu beharrean ogia erosten?
1) Covidak bete dituenean ZIUak, albistegiak, bertso-jarriak, sare sozialak eta laborategiak ukatu gabe bizi ditugun momentu larriegiak beste gaitz larri batean jarri nahiko nituzke begiak
2) Estatistikak begiratuta datua da nabarmena: heriotzaren kausa bat dela zirkulazio-sistema, hain zuzen ere iaz hildako gehien utzi zituena. Beraz, zergatik ez da aztertu sedentarismoarena?
3) Etorkizunaz pentsatu eta gaztetxoei errepara nola bidali ditugun preso denak euren geletara. Ezin kalera atera, beraz, pantaila aurrean laga… mugitu gabe bizi den gazte asko hezten ari gara.
4) Jana etxera eramaten da eta bezeroa ditxan haren gorputzak alferrikako bi pausu eman ez ditzan.. Zalantza daukat eraiki dugun pantailen telebizitzan zulo bat beste zulo batekin estaltzen ez al gabiltzan.
5) Elkartu ginen “S.O.S. Ostalaritza” oihura hala bultzatu dugu berriro jan-edanaren ohitura eta helduok behin geundenean desiotako modura aisialdiko langileekin inor gutxi oroitu da.
6) Aisialdia debekatuta egon da aste luzeetan eta eskola kirola ere baztertu da gehienetan. Obesitate-maila gizen bat dugun jendarte honetan ez dago zulo kopuru bera guztion gerrikoetan.
7) Baina gazteek ez aisirik, ez kirolik, ez gaztetxerik eta kaleko edana ere, nonbait, ez da babesterik ez baitago hau gatazkarekin lotzen ez den albisterik, alternatiben bila, ordea, utzi al zaie besterik?
8) Gaztetxoenek ez dute jaso merezi duten tratua eta halere haiei egozten zaie gure bekatua, kirol-aisia murriztu zaie, egon da debekatua, egon beharko lukeenean ohituretan txertatua.
9) Kirol-aisia ez da bakarrik begiz ikusten duguna, halaber dira balore batzuk eta buru-osasuna. Hortaz, hasi den kurtsoan ea zein dugun neurri-bilduma, ea non jartzen dugun fokua eta non lehentasuna.
1) Eredu faltak sortzen baititu problemak hona bildu ditugu zenbaiten izenak: zientzialariak, bikainak den-denak, askok ezagutuko ez dituzuenak, Transak direla esan behar izan dutenak.
2) Tuberkulosiak du eragin bortitza azkar hautematea da lehen baldintza, eta topatu zuen Alan Hart-ek giltza: baliatuta X izpien jakintza salbatu zuen beste askoren bizitza.
3) Lynn Conway bera ere nola ez aipatu, informatikaria, on bezain famatu: mikroprozesadore bat zuen asmatu hala ordenagailu guztiak azkartu; baina mundua dabil ezin prozesatu.
4) Nahiz eta zaila izan esplikazioa Rachael Padman-ek a zer aportazioa: argiztatuz izarren eboluzioa astronomia denez bere pasioa, berak ere merezi du espazioa.
5) Ben Barres da beste bat aski nabarmena Neurobiologian katedradun zena. Ikertu zuen glia zelulen ahalmena leheneratu asmoz nerbio-sistema. Sistemak berak gaizki ulertu zuena.
6) Fisikari bikain bat ez zena akitu, segurtasun nuklear gaietan aditu, Angela Clayton ez zen nahikoa saritu; zeren inork nahi badu serio aritu bizitzan segurtasun gehiago behar ditu.
7) Brigitte Baptiste-ek dakar hamaika kolore: Bioaniztasunen gaietan doktore, ekologiaren zein bizitzen fabore, gaur unibertsitate baten errektore. Ia natura bera bezain transgresore.
8) Audrey Tang aipatzeke ezin utzi bertan: erreferente bat da software libreetan, hacker bat dabilena ministro lanetan, “Libre” eta “ireki” aldagaien bueltan Txerta dezagun bera gure lengoaietan.
9) Juani Bermejo-rentzat lanaren ordaina: jo du konputazio kuantikoan gaina. Han-hemen arituta gogor, alajaina, darama ikertzaile karrera bikaina, trantsizioak zaildu egin dio baina.
10) Horrelako sorta bat, baina, zertarako? erreferente falta badagoelako, berdin dio noizko den eta norentzako; bideak zabaltzea ez da kalterako! Mundua ederra da anitza delako.
1) Nahiz eta ezagutu asmatzaile legez Tales, Einstein, Edison edo Arkimedes, erdiak ezkutatu dizkigute berez; pertsona asko jardun ziren gogo trebez ez zirenak gizonak zuriak ere ez.
2) Ada Lovelace aditu zen teknologian, Babbage-en laguntzaile zena, teorian. Munduak eduki du ahazteko zorian… Lehen programatzaile gisa historian gorde behar genuke gure memorian!
3) Mária Telkes ere ez da maiz agertu, eguzki-energia zuena ikertu. Lehen eguzki-labea utzi zigun gertu eta landako zenbait herrixka suspertu… Argindarra dugunok zergatik eskertu?
4) Zaila da Hedy Lamarr izarra iluntzen: aritu zen uhinak sumagaitz bihurtzen, seinale sekretuen teknika taxutzen; Wifia ere hari esker garatu zen… eta zergatik ez du inork ezagutzen?
5) Jakin nahi duzunean non zauden benetan Gladys West-ekin senti zaitezke zorretan: funtsezkoa izan zen ikerketen bueltan gaurko GPSen matematiketan, baina ezin kokatu gure orbitetan.
6) Margaret Crane-en bizitzaz hastean galdezka ariko ginateke galderei iheska; ba hark asmatu zuen, protestak protesta, etxean egiteko haurdunaldi testa… gizon zuriarentzat huskeria, ezta?
7) Ur edangarria da askoren helburu Deepika Kurup-ek erraztu duena seguru: Eguzki energia hartuz iturburu ura arazten duen teknika sortu du… Merezi bezainbeste eskertu al dugu?
8) Maitane Alonso-ri jarrita begira makina bat sortzeko gai izan zen, tira: bertan elikagaiak kontserbatzen dira jasangarritasuna hobetuz, argi da… NASAn ezaguna da, hemen ez dakit ba…
9) Sortzen diren heinean zenbait beharrizan jartzen gara erantzun onenen peskizan. Emakume ugari, aipatuen gisan, nahiz eta nahita utzi dituzten gerizan ez dezagun sinetsi ez zirenik izan!
1
Guztiok erori gara
zuloaren ilunean
eta denok jaiki gara
gure indarren xumean.
Baina zer gertatzen zaigu
ohartzen garen unean
han geratu nahi dugula
garenaren hutsunean?
Babes hartu nahi dugula
hondoaren urrunean?
Altxa gaitezkeen arren
altxa nahi ez dugunean?
2
Zenbat aldiz jausi garen
zenbat aldiz altxa gora
barrura behatu gabe
begiratzen da albora.
Ez daukat garbi, akaso
nire gauza izango da,
nahitaez altxa beharra
gal ez dezadan denbora.
Baina gaur ez dut jaiki nahi
ez dut joan nahi kanpora
markatutako bidetik
eta jakin gabe nora.
3
Ez dut izan nahi garaile
ez dut izan nahi ausarta
ez dut izan nahi indartsu
ez dut izan nahi aparta
behar dut geratu nadin
malkoen gozoz negarka
ez dut nahi berriro ari
zutik jartzeko indarka.
Nire momentu bat da hau,
inor mintzen badut barka,
triste egon nahi dudana
eta ahal bada bakarka.
4
Jausteak arrazoi bat du
beti ezin saihestua,
mundua zoramen bat da,
hemen nago babestua.
Zuloan aringarri zait
bizitza aldrebestua,
lasaigarri mina sortzen
didan momentu estua…
Ez dudanez gidoian nahi
normaltasun antzeztua
hementxe geratuko naiz
luzatu arren eskua.
5
Itogarri egiten zait
eguneroko arnasa,
desegonkortzailea zait
zuen animo solasa;
behar dut eror dakidan
bizi dudan anabasa
askatzeko sentipenen
eta ideien mataza.
Badakit zure papera
ez dela oso erraza,
azkenean jaikiko naiz
baina utzi nire kasa.
Irunabar, Irungo bertsoaren bilgunea 