Irunabarrek kudeatzen dituen Txingudiko Bertso Eskoletan, hasi berri dugu 2021/22 ikasturtea. Ikasturte honetako eskaintzaren berri eman genuen aurreko batean, eta izen ematea zabalik dago. Ikasturte berriaren harira, Adrian Arruti eta Irati Alcantarilla irakasleak elkarrizketatu dituzte Txingudi Online-en. Gogoratu maila ezberdinetako taldeak daudela, eta bertsotan trebatzeko gogoa izatea dela izena emateko baldintza bakarra. Hementxe duzue elkarrizketa. Animatu eta zatoz bertso-eskolara!
Iraila bete-betean gaude eta segituan hasiko da ikasturte berria. Txingudiko bertso-eskolan izena eman nahi baduzu, oraintxe duzu aukera, hastear baita 2021-2022 ikasturtea.
Bistan da 2020ko martxoaz geroztik gurean zabaldu den izurriteak arazo bailara eragin duela edozein jarduera egin ahal izateko. Hala eta guztiz ere, aurten ere ekingo diogu ikasturteari. Galdera edo zalantzarik baldin baduzu, irunabar@gmail.com posta helbidera idatz dezakezu lasai asko, edo taldeetako arduradunen baten telefono zenbakira hots egin.
Irunabarren helburuetako bat bertsoa inguruko hainbat txokotara helaraztea ere badenez, badira zenbait ikasturte bailarako hedabideekin elkarlanean ari garela.
Hasi berri dugun 2021/22 hau hirugarren ikasturtea dugu Bidasoko Hitzarekin elkarlanean. Irailean hasi eta ekaina bitarte, hilero, eta hilabeteko azken ostiraletan, Txingudiko bertso-eskoletako kide batek bertso-jarriak argitaratuko ditu aipatutako aldizkariko papereko edizioan, eta egun gutxi batzuk igaro ondoren, eskuragarri izango duzue argitalpen hori bera baita bertsio digitalean ere. Nola ez, Irunabarren webgunera ere ekarriko ditugu bertso horiek guztiak.
Irunero aldizkariarekin hasitako elkarlana oraindik lehenagokoa da. 5. ikasturtez jarraian, Txingudiko bertso-eskoletako kideren baten bertso jarriek argia ikusiko dute hilero. Iruneroren kasuan, hilabeteko lehen aldizkarian argitaratuko da elkarlanaren emaitza, eta kasu honetan ere paperezko edizioan zein bertsio digitalean egongo da ikusgai. Ikasturtea urria hasieran hasi eta ekainean amaituko da, eta Iruneroko sorta guztiak ere Irunabarren webgunera ekarriko ditugu.
Horretaz gain, osagarri modura, idatzitako sorta hauek musikatzen direnean ere eskuragarri izango dituzue webguneko argitalpenetan zein Ivoox-eko gure kanalean (harpidetu zaitezte!). Orain arte Makalo eta Maddi Sanzek musikatutakoak ipini dizkizuegu, baina beste inor animatuko balitz ere plazer handiz jasoko genituzke zuek musikatu eta kantatutako bertso-sortak irunabar@gmail.com helbidean.
Hona hemen pasa den ikasturtean argitaratu eta musikatutako bertso-sorta pare bat:
“Irungo Harrera Sarea”, Abel Zabala Elizazuk 2021eko apirilean Iruneron argitaratu eta Makalok musikatutako bertso-sorta:
Pasa den larunbatean, ekainaren 19an, Zizta[KA] kolektiboak Irungo euskararen eta kulturaren eragileen saretzearen aldeko jaialdia antolatu zuen. Jakina, Irunabar, Irungo bertsoaren bilgunea ere bertan izan zen.
Egitasmoaren helburu behinena Kafe Antzokia sortzea da eta, plaza baten beharra dugula agerian uzteko, herriko eragileon arteko saretzea eta elkar plaza partekatzea izan da lehen alea.
Egun mundiala izan zen. Hamaika lagun batu ginen bertan, haur, gazte, nerabe eta heldu. Tartean, Txingudiko Bertso-Eskoletako Igauri Lopetegi eta Adrian Arruti irundarrak. Ekimenari, helburuari eta irundarrei eskaini zieten bertso saioa.
Jarraian, Pau Montagut argazkilariak bertso saioan ateratako irudiak eta jaialdiaren kartela.
Konturatu orduko bukatu da ikasturtea eta, zailtasunak zailtasun, aurtengoa ere primerakoa izan da.
Txingudiko Bertso-Eskoletako Bertso-Tailerreko kideak, bertso sorta kolektiboa ondu dute ikasturteari amaiera emateko. Ikasturtean zehar pasatako hainbat efemeride hartuta, ideia landu eta sorta osatzerainoko esperientzia izan da. Gainera, Eleuterio Jauregi Makaloren ahots eta gitarraz lagunduta ikus-entzunezkoa egin dute.
Pasa den ekainaren 6an, igandez, Balazta Bidasoko bizikletaren aldeko elkarteak antolatu zuen ekimenean parte hartu genuen.
Bidasoko Irun eta Hondarribi arteko lotura den Mendeluko auzoak duen gabezia bistaratzeko bizikleta martxa izan zen. Jakina da, urteetan bidegorria egingo dutela hitz emanagatik, oraindik ere ez dela halakorik gauzatu. Errepide nagusia da eta bizikletaz aritzeko zailtasun nabarmena dago. Hain zuzen ere, horregatik, antolatu zuten ekimena.
Egun mundiala izan zen. Eguraldi bikainak lagunduta zientoka haur, gazte, nerabe eta heldu batu ziren bertan. Tartean, Irunabar, Irungo bertsoaren bilguneko Aitor Errazkin eta Adrian Arruti irundarrak. Ekimenari, helburuari eta bidasoarrei eskaini zizkieten hainbat bertso.
Bortzirietako Bertso Eskolak eta Berako Kultur Batzordeak Bortzirietako Euskara Mankomunitatearekin batera antolatutako Baztan-Bidasoko XXXIV. Bertsopaper Lehiaketako sariak banatu dituzte ekainaren 3ean Berako Kultur Etxean.
Lau maila ezberdinetako sortak zenbatuta, guztira 59 lan jaso dituzte. Maila nagusian (18 urtetik gorakoentzat), Eneko Fernandez Maritxalar lesakarra nagusitu da, ‘Egia ur azalera’ bertso-sortarekin. Bigarren saria, Aitor Arotzena Albizu lesakarrak lortu du ‘Endara Bizirik’ lanarekin. Irunabarreko Adrian Arruti Bernadet irundarrak, aldiz, epaimahaiaren aipamena jaso du, ‘Pantailaren bestaldean -Alkoholiko bati jarriak-’ lanarekin.
1 Mantxako leku batean, izenik ez dut oroitzen, ezer hoberik ezean kapare zaharra heroi zen. Zoritxarrean eroritako, Dultzineak ihes egindako, On Kixotea izaki, zu beti gertu erasorako haize errota bihurtutako ardo botila huts bati.
3 Urte betean, zu hamar urte zahartu ondoren, ez dakizu ongi nola urte bete igaro den. Ezin baduzu zintzurra blaitu, zure bizitzak zentzu bat baitu; deus gabe uzten zaitu zu. Bakardadeak zahartu zaitu nahiz bizitza ez zaizun amaitu zuk amore eman duzu.
5 Eta erori ondoko goizak orduak batzean bizilagunek topatzen zaituzte eskaratzean. Etxera bueltan in itinere gorpu istripu bat alafede… Edateko zer bertute! Zu beti prestu, zu beti trebe zerorren ama saltzeko ere baxoerdi baten truke.
7 Burua garai onetan eta Casablancan oinak Parisen geratu dira zakurrak eta zikoinak. Hegazkin hura jada joan zen ordea zu ez zara ohartzen… Hegan egiten baituzu. Beraz has zaitez norantza jartzen ez baduzu zuk garaiz lur hartzen… Lurrak hartuko zaitu zu.
2 Bataila galdu ondotik negar dagi begi biez berriro egin baitio duintasunari ihes. Sekula eza eta inoiza bereiztearen marra bikoitza sufritzen duzu sobera! Denbora nola da hain zikoitza? Abstinentzian egun bakoitza zuretzat hilabete da!
4 Cirque du Soleil-en artistak izaten dira nagusi baina zu bezalakorik ez dut sekula ikusi. Jartzen duzu oin bat esperantzan eta bestea dudan, zalantzan… Bizi baitzara ezbaian. Funanbulisten gisara dantzan abstinentzien sokan balantzan; aldiro erori nahian.
6 Humphrey Bogart bilakatu asmotan ari zarela ginebra duzu eskutan merkea bezain epela. Horma eskatzen duzu zuk eta besteok jotzen dugu pareta zerorrek baino gehiago. Edalontzia erdi beteta ikusten duzun arren tarteka beti erdi hutsa dago.
8 Pelikula klasikoen melodramako aktore baina Mr. Hyde oro zen behinola Jekyll doktore. Rola sinetsi duzunez gartsu Stanislavski metodoak zu irensten zaitu gauean. Papera behingoz utzi ezazu zure bizitza zain baitaukazu pantailaren bestaldean.
Larunbatean, maiatzaren 1ean, Oarso-Bidasoko LAB Sindikatuak eta Ezker Abertzaleak elkarretaratzea antolatu zuen Oreretan. Bertan, Langileon Nazioarteko Egunez, manifestaldia egin zuten herriko kale nagusienetatik igarota eta Zumardian bukatu zuten. Hitzartze politiko bakoitzaren aurretik, Txingudiko Bertso Eskolako Adrian Arruti Bernadetek bertsoak bota zituen. Horiekin, bertso sorta ondu eta Iker Eizagirre “Xufi” eta Iban Clementerekin batera musikatu egin zituzten. Jarraian bertan bildutako bertsoen transkripzioa, eta LAB Sindikatuak bildu diren argazkiekin eta sortarekin argitaratu duen bideoaren esteka:
1 Kaixo, lagun agurgarri, zaurgarri zein ez zaurgarri, ezinbesteko euskarri. Pasa ondoren urtebetetik gora egun errukarri ikasturteko aldarri batzuk harturik oinarri hona zenbait bertso jarri:
2 Bistan da gaurko eguna, zientoka aldarriduna, ezin besteko duguna! Baina falta da lagun ugari, bada gauza ezaguna: preso daukaten laguna zein zendu egin zaiguna guztiei agur kuttuna!
3 Zaintzarena zer langintza! Gau eta egun dabiltza ez sostengu, ez plangintza. Elkar menpeko baldin bagara elkar zaintzea da giltza! Auzolana, herrigintza; erdigunean bizitza… Hori da lehen baldintza!
4 Erizain edo mediku guztiek a zer meritu lanak ez ditu gelditu. Inoiz uretan sartu ez eta orain SURFean aditu! Uholdea da handitu jada lau olatu ditu… Eta ez dira ahitu!
5 Pentsiodunek zer orbain jada hiru urtez bikain lana eginagatik zain! Hainbeste eman digute eta ez al da hainbeste dohain bueltan guk emateko lain? Bizitza ez denez dohain pentsio duinak orain!
6 Behin ikasteari laga ostean hasten da traba, hori normala al da ba? Prekarietate gordinenean baitabil gazte bailara! Eta gu, gazteok, jada etorkizuna bagara lana beharrezkoa da!
7 Inoiz ez da topikoa krisi sistematikoa dela sintomatikoa. Kapitalaren erasoa ez baldin bada begikoa landu mira kritikoa, sozio-politikoa eta tokiz tokikoa.
8 Peraltako Baratzea, Tubacexen oinazea, Aiararen loratzea. Garbitzaile zein jangeletako andreen esku hartzea, ostalarien batzea, langileen oldartzea… Hori da hori klasea!
9 Pentsiodun burkidea, fabrikako lankidea, gaztetxo ikaskidea, garbitzen edo zaintzan aritzen den gertuko senidea… Berdin da ogibidea ikusirik deklibea… Argi da zein den bidea!
Joan den larunbatean, martxoaren 27an, Behe Bidasoko Eskubide Sozialen Kartak elkarretaratzea antolatu zuen San Juan plazan. Bertan, martxoaren 30an etxez etxeko zaintzaileen nazioarteko eguna dela erreferentzia harturik, performancea egin zuten. Pentsiodun baten etxeko egongela irudikatu zuten eta bere bakardadea bistaratu. Ondoren, sektoreak nozitzen dituen gaitzen gaineko irakurketa burutu zuten eta Txingudiko Bertso Eskolako Adrian Arruti eta Maddi Sanz kideek bertso sorta musikatu zuten. Jarraian bertan bildutako bertsoen transkripzioa eta Gari Garaialde argazkilariak jasotako irudiak:
1 Hasi aurretik etxe zaintzaile denei agur beroenak lan egoera zein dela ere gogor lan egin dutenak. Gureak egin nahi genituzke zientoka lagunen penak sektorekoak diren enpresak prekario dauzkatenak baina oraindik gehiago dira kontratu gabe daudenak!
2 Saldu gisara ez ote zen ba pagotxaren mundua hau? Zenbat langile aritzen ote da ez hitzarmen, ez arau? Txanpon batzuen truke lanean izan egun zein izan gau… Zaurgarri dena zaurgarri zainduz zazpi bider hogeitalau! Sostengu gisa sostengu gabe; injustiziak hor dirau!
3 Gure sistema merkatua da. Gordina bezain krudela. Suntsitu behar dugun piztia ezin da izan bestela. Ohar gaitezen aurrera pauso garaia iritsi dela: etxeko zaintzan, zahar-etxeko zaintzaileekin bezela, negozioa egiteari utzi diezaiotela!
4 Historikoki emakumea zapaldu dugu sobera lan merkatura jauzi eginda makina bat gorabehera. Lanetik irten etxean lana eta berriro lanera gizarteak du zorra zuekin, eta galanta gainera! Beste izenik ezin du izan zor patriarkala deitzen da!
5 Zaintza sistema merkatuaren jarduerak bahitu du eta gaur hori salatzea da hemen gaudenon helburu. Pausorik pauso, pauso txikika, pauso motz; pauso seguru elkar zaintzeko sare publiko integrala behar dugu! Guk zaintzaileak zaindu ezean nork zaindu behar gaitu gu?
Joxan Elosegi eta Aitor Errazkin irundarrek XIX. mendean izan zen bertso produkzioa eta haien protagonista nagusiak ezagutarazi nahi dituzte.
Joxan Elosegi eta Aitor Errazkin irundarrek eskuratu dute 2020ko Jose Antonio Loidi Ikerketa Beka, Bertsoak eta bertsolariak Irunen XIX. mendean lanarengatik. Aste honetan eman du horren berri Miren Etxebeste ordezkariak, bikotearekin batera eskainitako agerraldian.
Beka honi esker 9.000 euro jaso ditu bikoteak, eta ikerketa lana amaitzeko hamabi hilabeteko iraupena izango du.
Lan honekin bereziki Irunen XIX. mendean izan zen bertso produkzioa eta haien protagonista nagusiak ezagutarazi nahi dituzte, hau da, bertsolariak eta bertso jartzaileak, bertsoen nolakotasuna zehaztuz eta aurkeztutako bertso sorta bakoitzaren testuingurua aurkeztuz.
Gaur arte iritsi diren bertsoez eta bertso sortez ariko dira ikerketa lanean, idatzien bitartez iritsitakoak, artxiboetan lortutakoak, autoreen bildumetan aurkitutakoak edo prentsan zein liburuetan miatutakoak. Halere, bikote ikerlariak ez du baztertzen zuzeneko komunikazioetatik ahozko bertso edo sorta bat jasotzea.
Finean, Irungo bertso ondarea «ahalik eta modu ulergarrienean» aurkeztea da bien asmoa, eta haren garrantziaz jabetzeko beharrezkoak diren burubideak behar bezala finkatuko dituzte.
Orain arte inork ez du XIX. mendeko Irungo bertsolaritzaren gaineko bildumarik egin, eta horixe izango da ikerlarien zeregin nagusia.
Bikote ikerlaria Joxan Elosegi Arregi (Irun, 1955) filologian lizentziatutakoa da, eta euskara irakaslea eta itzultzaile lanetan dihardu. 2004. urtean Joxe Mari Lopetegi, errepublikanoen bertsolaria izeneko liburua argitaratu zuen, bertsolari irundarraren lana ezagutarazteko asmoz.
Bestalde, Aitor Errazkin Vicente (Irun, 1977) Lehen Hezkuntzan graduatua eta Hezkuntza Testuinguru Multikultural eta Eleaniztunetan Unibertsitate Masterduna da. Horrez gain, bertsolaria da eta egun Irungo AEKn euskara irakasle gisa dabil, baita Mondragon Unibertsitatean ere. Irunabar eta Txingudiko Bertso Eskolako kidea da.
